მიდგომა
ხმელთშუა ზღვის ცხელების დიაგნოზი დაფუძნებულია კლინიკურ შეფასებაზე, დამატებით გენეტიკურ ტესტირებასთან ერთად. შემუშავებულია კრიტერიუმების სხვადასხვა ნაკრები, მაგრამ ისინი უნდა დამტკიცდეს მოსახლეობაში, რომელშიც აღინიშნება ხმელთაშუა ზღვის ოჯახური ცხელება. ყველაზე ფართოდ გამოყენებული კრიტერიუმებია 1997 წლის Tel Hashomer კრიტერიუმები, თუმცა ეს არ მოიცავს გენეტიკურ ტესტირებას.[61] ბავშვებში, Tel Hashomer კრიტერიუმთან შედარებით, Yalcinkaya-Ozen კრიტერიუმია ხმელთაშუა ზღვის ცხელების დიაგნოსტირებისთვის ყველაზე მეტად სენსიტიური.[62][63] 2019 წელს, გენოტიპი და კლინიკური გამოვლინება გაერთიანდა, რათა მემკვიდრული განმეორებითი ცხელებისთვის შექმნილიყო კლასიფიკაციის კრიტერიუმი.[5] მიუხედავად იმისა, რომ ეს გამოსადეგია კვლევებისთვის დაავადებების ზუსტი იდენტიფიცირებისთვის, ისინი არ არის შემუშავებული დიაგნოსტიკური მიზნით.
ხმელთაშუა ზღვის ცხელების ტიპური ფორმისას, დიაგნოზი ხშირად აშკარაა. დაავადების დასაწყისში, როდესაც კლინიკური ნიშნები ატიპურია, ან როდესაც ოჯახური ანამნეზის ნაკლებობაა, ფასეულია გენეტიკური ტესტირება. ხმელთაშუა ზღვის ცხელების კლინიკურ კონტექსტში, სხვადასხვა ალელზე 2 მუტაციის არსებობა (ჰომოზიგოტურობა ან ჰეტეროზიგოტურობა) ადასტურებს დიაგნოზს.[54] როდესაც მხოლოდ 1 მუტაციაა წარმოდგენილი, დიაგნოზი არ დასტურდება; თუმცა დიაგნოზი არ უნდა გამოირიცხოს თუ კლინიკური გამოვლინება ტიპურია, იმიტომ რომ ზოგჯერ არსებობს იშვიათი ან უცნობი მუტაციები.[36][55] The registry of hereditary auto-inflammatory disorders mutations Opens in new window
"ნამდვილ" ჰეტეროზიგოტებს შესაძლოა გამოუვლინდეთ ხმელთაშუა ზღვის ცხელების სრული სურათი. აგრეთვე, ზოგიერთ ჰეტეროზიგოტ პაციენტში, ისე როგორც ბევრი რეცესიული დაავადებისას, შესაძლოა გამოვლინდეს შესუსტბული კლინიკური ნიშნები. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა პაციენტში გენეტიკური დიაგნოზიც კი ვერ უზრუნველყოფს საბოლოო გამოსავალს, ბავშვებში ის გახდა მნიშვნელოვანი დიაგნოსტიკური საშუალება ხმელთაშუა ზღვის ცხელების დაზუსტებისთვის და შემდგომ შესაბამისი მკურნალობის უზრუნველყოფისთვის.[60]
ხმელთაშუა ზღვის ცხელების ძირითადი გართულებაა სისტემური მეორეული ამილოიდოზი. ამის პრევენცია შესაძლებელია პროფილაქტიკური კოლხიცინით, რაც ხსნის სწრაფი და ზუსტი დიაგნოზის საჭიროებას.
ანამნეზი და ფიზიკური გასინჯვა
კლასიკურად, პაციენტები არიან ბავშვები ან მოზარდები, რომელთაც აქვთ თურქული, არაბული, სომხური, sephardic ებრაული ან იტალიური წარმომავლობა, 24-დან 72 საათამდე ცხელება, მუცლის ძლიერი ტკივილი, ართრალგიები ან მონოართრიტები, პლევრიტი ან ერთ კოჭსა და მუხლზე ერითემატოზული გამონაყარი. შეტევის 24-დან-72 საათში სრული აღმოფხვრა ხმელთაშუა ზღვის ცხელებაზე მიუთითებს. მცირეწლოვან ბავშვებში დაავადება შესაძლოა მხოლოდ ცხელებით დაიწყოს, მაგრამ დროთა განმავლობაში პროგრესირდება ტიპური სიმპტომებით.[64]
კლასიკურად, ცხელება დაკავშირებულია მწვავე სეროზული ანთების ნიშნებთან და შეტევის დროს მხოლოდ ერთი ადგილი ზიანდებ ყველაზე მძიმე ფორმის შეტევაში შესაძლოა ჩაერთოს ერთზე მეტი ადგილი. იშვიათად, პაციენტებს შესაძლოა გამოუვლინდეთ სკროტიტი, პერიკარდიტი ან ასეპტიკური მენინგიტი. შეტევები სპონტანურად ჩერდება და მათი განმეორებები არ არის რეგულარულად პერიოდული. მათი სიხშირე მნიშვნელოვნად განსხვავდება ერთიდან მეორე პაციენტში, და აგრეთვე ერთი და იგივე პაციენტში სიცოცხლის ერთიდან მეორე პერიოდში. ზოგიერთ ფაქტორს შეუძლია ხმელთაშუა ზღვის ცხელებისას ანთებითი შეტევების პროვოცირება მოახდინოს, ეს ფაქტორებია სტრესი, ვირუსული დაავადება ჩვილებში ან ფიზიკური დატვირთვა. ხმელთაშუა ზღვის ცხელების შეტაკების პროდრომი შესაძლოა მოიცავდეს დისკომფორტს შეტევის ადგილას ან სხვადასხვა კონსტიტუციურ, ემოციურ და ფიზიკურ ჩივილს, მათ შორის გაღიზიანებას, თავბრუსხვევას, მადის მომატებას და გემოს შეგრძნების შეცვლას. პროდრომი ხმელთაშუა ზღვის ცხელების მქონე პაციენტებში აუცილებელი შეტევის ვალიდური ნიშანია.
პაციენტი შესაძლოა წარმოდგენილი იყოს გახანგრძლივებული ცხელებით მიმდინარე მიალგიით: ეს იშვიათი, მაგრამ მძიმე ფორმის მდგომარეობაა, რომელიც ხასიათდება მძიმე ფორმის პარალიზური მიალგიით, მაღალი ტემპერატურით, მუცლის ტკივილით, დიარეათ, ართრიტით/ართრალგიით და გარდამავალი ვასკულიტური გამონაყარით, რომელიც ემსგავსება ჰენოხ-შონლეინის პურპურას. ამილოიდოზის გარდა, დაავადების ქრონიკული გამოვლინებები (მაგ. კაფსულური პერიტონიტი და ქრონიკული დესტრუქციული ართრიტი, რომელიც ძირითადად მენჯსა და მუხლებს აზიანებს) იშვიათია. სპლენომეგალია, უმეტესად ნებისმიერი სპეციფიკური შედეგის გარეშე, შესაძლოა გამოვლინდეს პაციენტთა ქვეჯგუფში, რომელთაც აქვთ არასრულად კონტროლირებული ანთება.
კოლხიცინის ერამდე, ამილოიდური ნეფროპათია იყო ხმელთაშუა ზღვის ცხელებით განპირობებული სიკვდილის მიზეზი. ხმელთაშუა ზღვის ცხელებასთან დაკავშირებული ამილოიდოზი არის ანთებითი ან ამილოიდ A (AA) ამილოიდოზის კანონიკური ფორმა, რომელიც ართულებს ხანგრძლივ ანთებით დაავადებას.[29][65][66] ხმელთაშუა ზღვის ცხელების დიაგნოზისა და შესაბამისი მკურნალობის არარსებობისას, ამილოიდოზი რჩება ხმელთაშუა ზღვის ცხელების ძირითად გართულებად. ამილოიდოზი ძირითადად ვითარდება ადრეული და მძიმე ფორმის ანთებითი შეტევების მქონე პაციენტებში. ეს ერგება ამჟამინდელ მონაცემებს AA ამილოიდოზის პათოგენეზზე, რომელიც აჩვენებს, რომ AA ამილოიდოზის განვითარების რისკი დაკავშირებულია ანთებითი მდგომარეობის ხანგრძლივობასთან და ინტენსიურობასთან, რაც გამოიხატება შრატის ამილოიდ A-ის დონით (SAA). ფაქტისთვის, SAA, ისევე როგორც C- რეაქტიული ცილა იზრდება ხმელთაშუა ზღვის ცხელების შეტევის დროს. თუმცა, ამილოიდოზი შესაძლოა მოხდეს იმ პაციენტებში, რომლებშიც არ არის დადგენილი ანთებითი შეტევები (ხმელთაშუა ზღვის ცხელება ფენოტიპი II). ფენოტიპი II განსაკუთრებით იშვიათია და სავარაუდოდ განაპირობებს- სულ მცირე ნაწილობრივ მაინც სისხლის ანთებას შეტევებს შორის: SAA მომატებული იყო კლინიკურ შეტევებს შორის, რაც მიუთითებს ინფრა-კლინიკურ ანთებაზე. სხვა მხრივ, ხმელთაშუა ზღვის ცხელების მქონე ყველა პაციენტს ამილოიდოზი არ უვითარდება. დიდიხანია დადგინდა, რომ ამილოიდოზის პრევალენტობა ვარირებს ეთნიკური ჯგუფების მიხედვით. ეს მიუთითებს, რომ გენეტიკური და/ან გარემო ფაქტორები მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ ხმელთაშუა ზღვის ცხელების დროს ამილოიდოზის გამოვლენაში.
არასრული გამოვლინება ყველაზე მეტად გავრცელებულია ჰეტეროზიგოტურ პაციენტებში და ჰეტეროზიგოტურობა შესაძლოა სხვა ანთებითი დაავადებების რისკფაქტორი იყოს (მაგ. კრონის დაავადება, ბეხჩეტის დაავადება ან გაფანტული სკლეროზი).
წინა ოპერაციის ანამნეზმა შესაძლოა გამოავლინოს აპენდექტომია და/ან მუცლის სხვა ოპერაცია, რაც განპირობებული იყო არასწორად დიაგნოზირებული აპენდიციტით ან მწვავე ქირურგიული მუცლით. მედიკამენტების ანამნეზმა შესაძლოა გამოავლინოს სერონეგატიური სპონდილოართროპათია და/ან ჰენოხ-შონლეინის პურპურა.
ლაბორატორული ტესტები
ჩამოთვლილი ტესტები რუტინულად სრულდება გამოკვლევის ფარგლებში:
FBC
ედს, ც-რეაქტიული პროტეინი და შრატის ფიბრინოგენი
ღვიძლის ფუნქციური სინჯი და ლაქტატ დეჰიდროგენაზა
შარდის ანალიზი
მწვავე ფაზის რეაქტანტები როგორც წესი მომატებულია შეტევების დროს. თუმცა არ არის სპეციფიკურები და შესაძლოა მომატებული დარჩეს შეტევის ალაგების შემდეგ. ატიპურ შემთხვევებში, მნიშვნელოვანია მოხდეს გახანგრძლივებული ან აუხსნელი ცხელების ან ორგანოების ჩართვის სხვა გამომწვევი მიზეზების შეფასება. შეტევებს შორის SAA გაზომვა შესაძლოა გამოსადეგი იყოს ზოგიერთი დიაგნოსტიკური დილემიდან გამოსასვლელად, იმიტომ, რომ პაციენტთა მნიშვნელოვან რაოდენობაში SAA მომატებული რჩება შეტევებისგან თავისუფალ პერიოდში.[67] პროტეინურია შესაძლოა წარმოდგენილი იყოს შეტევებს შორის, რომელმაც შესაძლოა მოახდინოს შესაძლო ფატალური გართულების თირკმლის ამილოიდოზის შეფასების პროვოცირება
რადიოლოგიური ტესტები
გულმკერდისა და მუცლის ღრუს ვიზუალიზაციური კვლევა (რენტგენოგრაფია, CT) არ არის სპეციფიკური და არც დიაგნოსტიკური, მაგრამ შესაძლოა დამხმარე იყოს დიაგნოსტირებაში და/ან დიფერენციალური დიაგნოზის გამორიცხვაში.
გულმკერდის რენტგენოგრაფია რეკომენდებულია იმ პაციენტებში, რომელთა ანამნეზი ან გასინჯვით მოპოვებული მონაცემები მიუთითებს გულ-ფილტვის ჩართულობას. ეს ჩვეულებრივ ხდება სასწრაფო დახმარების განყოფილებაში, მაგრამ შეიძლება ჩატარდეს სპეციალისტების მიერ, თუ პაციენტები არ რეაგირებენ კლასიკურ მკურნალობაზე რამდენიმე დღის შემდეგ.
ექოკარდიოგრაფია რეკომენდებულია პაციენტში, რომელსაც აქვს სეროზიტის/პერიკარდიტის ანამნეზი ან გასინჯვა მიუთითებს ამ მდგომარეობებზე.
მუცლის CT რეკომენდებულია მუცლის ძლიერი ტკივილის მქონე პაციენტებში, რომლებიც არ პასუხობენ მკურნალობას, ან რომელთაც აქვთ მწვავე მუცელი.
სახსრების რენტგენოგრაფია მითითებულია იმ პაციენტებში, რომელთაც აქვთ ერთი სახსრის ჩართულობა (ძლიერი ტკივილი, გადაადგილების ვერშეძლება, მოძრაობის შეზღუდული არეალი) ან რომელთაც აქვთ სახსრების ტკივილი და არ პასუხობენ მკურნალობას 2 დღის შემდეგ.
სახსრების MRI რეკომენდებულია უარყოფითი რენტგენოგრაფიის მქონე პაციენტებში, რომელთაც აქვთ ატიპური გამოვლინება, ან რომლებშიც ჩართულია რბილი ქსოვილი, რომელიც არ პასუხობს მკურნალობას.
კოლხიცინზე პასუხი
უნიკალურია სხვა მემკვიდრული პერიოდული ცხელების სინდრომებს შორის, საცდელი კოლხიცინისას კლინიკური პასუხი თითქმის ყოველთვის დიაგნოსტიკურია ხმელთაშუა ზღვის ცხელებისთვის.[68][69]
გენეტიკური ტესტირება
გენეტიკური ტესტირება შესაძლებელია დამხმარე იყოს ატიპური შემთხვევების დიაგნოსტირებისთვის ან შემთხვევებს შორის დიაგნოზის მხარდასაჭერად, მაგრამ უფრო მეტად დამხმარეა იმ ქვეყნებში, სადაც ხმელთაშუა ზღვის ცხელება არ არის გავრცელებული.[26] 4 ყველაზე გავრცელებული მუტაცია (M680I, M694V, V726A, და M694I) წარმოდგენილია შემთხვევათა ორ მესამედზე მეტში.[11][49] პაციენტები, რომლებიც ჰომოზიგოტურები არიან M694V-ის მუტაციისთვის, უფრო ადრეულ ასაკში აქვთ მეტად მძმე ფორმის დაავადება; აქვთ უფრო ხშირი შეტევები, ართრიტი, ერისიპელოიდური ერითემა; უფრო ხშირად უვითარდებათ ამილოიდოზი და ნეფრიტული სინდრომი; ნაკლებად პასუხობენ კოლხიცინით მკურნალობას.
საპირისპირო მოსაზრება არსებობს ამინო მჟავის როლის შეცვლაზე E148, სადაც გლუტამინი (Q) ანაცვლებს გლუტამინის მჟავას (E). თავდაპირველად ვარიაციების ეს სეკვენსირება აღწერილი იყო, როგორც დაავადების გამომწვევი მუტაცია დაბალი განვლადობითა და მსუბუქი სიმპტომებით.[22][23][24] შემდგომი კვლევებით ნავარაუდებია, რომ ეს შეიძლება იყოს არაუმეტეს კეთილთვისებიანი პოლიმორფიზმისა, მაღალი სიხშირით ზოგად მოსახლეობაში (ზოგიერთ აზიურ პოპულაციაში 30%-მდე).[25][26] 2015 წლის Single Hub და Access Point for Pediatric Rheumatology in Europe (SHARE) გაიდლაინი ასკვნის, რომ E148Q ვარიანტი არის გავრცელებული, უცნობი პათოგენური მნიშვნელობის და როგორც ერთადერთი MEFV ვარიანტი, არ უწყობს ხელს ხმელთაშუა ზღვის ოჯახური ცხელების დიაგნოზს.[26] თუმცა, დავა ჯერ კიდევ მიმდინარეობს. ექიმებმა ყურადღებით უნდა აკონტროლონ პაციენტები, რომელთაც აღენიშნებათ სპეციფიურად ჰომოზიგოტური E148Q გენოტიპი, ამილოიდოზთან მისი შესაძლო კავშირის გამო.[27][28][29]
ახლა ბევრი ლაბორატორია გვთავაზობს ეფექტურ გენეტიკურ ტესტირებას.[55] ზოგიერთი კომერციულად ხელმისაწვდომი ანალიზი, როგორიცაა "FMF StripAssay" უზრუნველყოფს უფრო სწრაფ შედეგს ყველაზე ხშირი მუტაციებისთვის მაღალი სენსიტიურობით.
გენეტიკური ტესტის ჩასატარებლად, ექიმი უნდა დაუკავშირდეს ადგილობრივ ლაბორატორიას (ან უნივერსიტეტის ცენტრში ადგილობრივ კვლევით ლაბორატორიას).
ამ მასალის გამოყენება ექვემდებარება ჩვენს განცხადებას