მიდგომა
პაციენტებს ანამნეზში ხშირად აღენიშნებათ თვით-დაზიანება პერორული მიღების გზით, პარაცეტამოლის ან პარაცეტამოლის შემცველი კომბინირებული პრეპარატის ყლაპვა. პაციენტების ნაწილმა არ იცის ზუსტად, რა შემცველობის ტაბლეტები ან აბები მიიღო, აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანი ხდება თვითმხილველების დასტური. ზოგმა შესაძლოა არც იცოდეს, მიღებული პრეპარატები თუ შეიცავს პარაცეტამოლს. ტკივილის სინდრომის მქონე პაციენტები, განმეორებით იღებენ რა ტკივილის გასაყუჩებლად ურეცეპტოდ გაყიდვად ანალგეტიკებს, შედეგად იღებენ პარაცეტამოლის დოზის გადაჭარბებას.[1][2][5][6][8][9] უაღრესად მნიშვნელოვანია შეძლებისდაგვარად განისაზღვროს, როდის მოხდა ზედოზირება, რადგან ეს ახდენს გავლენას პაციენტის მდგომარეობის მომდევნო მართვაზე.
პარაცეტამოლით ზედოზირება ხდება საეჭვო ყველა იმ პირისთვის, რომელსაც აღენიშნება ნებისმიერი ნივთიერებით ზედოზირება, ან ნებისმიერი სახის თვით-დაზიანების ნიშნები. ანალოგიურად მნიშვნელოვანია აგრეთვე სხვა ნივთიერებების ყლაპვის მტკიცებულების მოძიება პარაცეტამოლის ზედოზირების გამოვლენის პარალელურად. ყველა ის პაციენტი (ცნობიერი ან უგონოდ მყოფი), რომელიც საეჭვოა პარაცეტამოლის ჭარბდოზირებაზე, უნდა შემოწმდეს შრატში პარაცეტამოლის არსებობაზე.
საერთო კლინიკური სურათი
პაციენტების დიდ ნაწილს პარაცეტამოლის პოტენციურად ტოქსიური დოზის მიღებიდან პირველი 24 საათის განმავლობაში აქვს უსიმპტომო სტატუსი. ადრეულ არასპეციფიკურ ნიშნებს, რომლებიც შესაძლოა გამოვლინდეს პირველი 24 საათის განმავლობაში, მიეკუთვნება ანორექსია, გულისრევა, პირღებინება, ან დიფუზური ტკივილი მუცლის არეში. თუ პაციენტებს მიღებული აქვთ პარაცეტამოლისა და ოპიოიდის შემცველილ კომბინირებული პრეპარატის ჭარბი დოზა, ან პარალელურად ალკოჰოლი ან ცნობიერების დამთრგუნველი სხვა მედიკამენტი, შესაძლოა აღენიშნოთ ცნობიერების დონის დაქვეითება ან განუვითრდეთ კომატოზური მდგომარეობა.
ჰეპატოტოქსიურობის კლინიკური ნიშნები, როგორც წესი, ვლინდება მედიკამენტის მიღებიდან 2-3 დღის შემდეგ, რასაც თან ახლავს ტკივილი და მომატებული მგრძნობელობა მუცლის მარჯვენა ზედა კვადრანტში, გულისრევა და პირღებინება; აგრეთვე შესაძლებელია კლინიკურად გამოიხატოს სიყვითლე. ღვიძლის დაზიანება მაქსიმუმს აღწევს 48-96 საათში და ხასიათდება შრატში ასპარტატ-ამინოტრანსფერაზასა და ალანინ-ამინოტრანსფერაზას (AST და ALT) აქტივობის მკვეთრი მატებით, მსუბუქი ჰიპერბილირუბინემიით, აგრეთვე პროთრომბინის დროის გახანგრძლივებით. მიუხედავად იმისა, რომ პაციენტების უმეტესობისთვის პროგნოზი კეთილსაიმედოა, ზოგ შემთხვევაში მაინც შესაძლებელია დაავადების პროგრესირება ღვიძლის ფულმინანტურ უკმარისობამდე ენცეფალოპათიის, კომატოზური მდგომარეობის და თირკმლის უკმარისობის განვითარებით (ჰეპატორენული სინდრომი).[22][23][24][25][26][27] ღვიძლის ბიოფსიითა და პათომორფოლოგიური კვლევებით ვლინდება ღვიძლის გავრცობილი ცენტრილობულური ნეკროზის არსებობა ანთებითი ცვლილებების გარეშე.[28][29][30][31]
გადარჩენილთა შორის, ღვიძლის რეგენერაცია, როგორც წესი, ხდება სწრაფად და სრულად, ღვიძლის ფუნქციური სინჯების ნორმალიზაციით 1-3 კვირის განმავლობაში.[30][31][32] თირკმლის დაზიანება იშვიათობაა და თუ ვითარდება, შრატის კრეატინინის დონე ტიპურ შემთხვევებში იწყებს მატებას შრატის ამინოტრანსფერაზების აქტივობის პიკურ დონემდე მიღწევის შემდეგ. ცალკეულ შემთხვევებში, თირკმლის დაზიანება შესაძლოა განვითარდეს ღვიძლის დაზიანების გარეშე.[26][27] კომატოზური მდგომარეობის და მძიმე მეტაბოლური აციდოზის ადრეული განვითარება ჰეპატოტოქსიკურობის გარეშე აგრეთვე იშვიათია და, როგორც წესი, ასოცირებულია ძალიან ჭარბ დოზირებასთან (შრატში პარაცეტამოლის დონე >5290 მიკრომოლი/ლ-ზე [800 მიკროგრამი/მლ-ზე]).[24][25]
სპეციალური კლინიკური მიდგომები
ორსული პაციენტები
ორსული პაციენტების შემთხვევაში, ტოქსიკური დოზების გაანგარიშებისას ითვალისწინებენ პაციენტის ორსულობის წინა პერიოდის წონას. Toxbase Opens in new window
პაციენტები სიმსუქნით
პაციენტებისთვის, რომლებიც იწონიან >110 კგ-ს, ტოქსიკური დოზა უნდა გამოითალოს მაქსიმუმად 110 კგ-ს ჩათვლით.[33]
ბავშვები
6 წლის ან უმცროსი ასაკის ბავშვები პარაცეტამოლის ტოქსიკურ დოზას ძალიან იშვიათად ღებულობენ. თუ ნამდვილად ვსაზღვრავთ, რომ ერთჯერადად მიღებულია <75 მგ/კგ, პარაცეტამოლის დონის განასაზღვრა არ წარმოადგენს დიდ აუცილებლობას, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც არსებობს ფაქტორები, რომლებიც ბავშვს აყენებს მომატებული რისკის ქვეშ.
ლაბორატორული ტესტები
კლინიკური ნიშნების გამოვლენის ვადის მიხედვით,პარაცეტამოლის ზედოზირების დროსთან მიმართებაში ლაბორატორიულმა გამოკვლევამ შესაძლოა აჩვენოს შრატში პარაცეტამოლის პოზიტიური კონცენტრაცია, შრატის ტრანსამინაზების (AST ან ALT) მატება, პროთრომბინის დროის ან საერთაშორისო ნორმალიზებული თანაფარდობის (INR) პათოლოგიური ცვლილება, თირკმლის დისფუნქცია, ან მეტაბოლური აციდოზი. პირველადი ლაბორატორიული გამოკვლევები უნდა მოიცავდეს შემდეგს:[22][23][24][25][26][27]
შრატში პარაცეტამოლის შემცველობის დონე
პარაცეტამოლით მწვავე ზედოზირების მართვის სპეციფიკური საკითხები დამოკიდებულია შრატში პარაცეტამოლის შემცველობის დონეზე, აგრეთვე მისი განსაზღვრის ვადაზე ზედოზირების დროსთან მიმართებაში.
პარაცეტამოლის პლაზმური დონის გეგმიური განსაზღვრა ინიშნება მისი მიღებიდან მინიმუმ 4 საათის შემდეგ, რათა მოხერხდეს ღვიძლის დაზიანების შესაძლებლობის რისკის სტრატიფიცირება და აცეტილცისტეინით მკურნალობის საჭიროების დადგენა.[23] ანტიქოლინერგული პროდუქტების ერთდროულმა მიღებამ შეიძლება შეაყოვნოს კუჭისმიერი აბსორბცია. პროვაიდერებმა უნდა განიხილონ შეფერხების შესაძლებლობა იმ პაციენტებში, რომლებსაც აქვთ ანტიქოლინერგული სიმპტომები.
შრატისმიერი დონე დასატანია ნომოგრამაზე, ანტიდოტით (აცეტილცისტეინით) მკურნალობის საჭიროების განსაზღვრის მინით. გაერთიანებულ სამეფოში, აღნიშნული დონეების დატანა ხდება დიაგრამაზე, რომელიც ასახავს პარაცეტამოლის პლაზმურ კონცენტრაციას ზედოზირების ვადასთან მიმართებაში, რაც წარმოდგენილია ერთიანი ხაზოვანი წირის სახით, რომელიც აერთებს 100 მგ/ლ-ის ნიშნულს ზედოზირებიდან 4 საათის თავზე 15 მგ/ლ-ის ნიშნულთან ზედოზირებიდან 15 საათის თავზე. Medicines and Healthcare Products Regulatory Agency: paracetamol treatment graph Opens in new window
აშშ-ში რუმაკ-მეთიუს (Rumack-Matthew) ნომოგრამა ფართოდ გამოიყენება. Rumack-Matthew nomogram Opens in new window ნომოგრამული მკურნალობის ხაზი აკავშირებს ნიშნულს 150 მიკროგრამი/მლ (993მიკრომოლ/ლ) მიღებიდან 4 საათში და 4.7 მიკროგრამ/მლ-ს მიღებიდან 24 საათში. ეს არის 25%-ით უფრო კონსერვატიული, ვიდრე ორიგინალი რუმაკ-მეთიუს ნომოგრამა. აცეტილცისტეინით მკურნალობა შესაძლოა დავიწყოთ, თუ პარაცეტამოლის დონე ეცემა ან ამ ზღვარზე მაღლაა.
ავსტრალიასა და ახალ ზელანდიაში, აშშ-ს ანალოგურად, გაიდლაინებში გათვალისწინებულია აცეტილცისტეინით მკურნალობის დაწყება[34]
როდესაც ადგილი აქვს მრავალჯერად სუპრათერაპიულ ზედოზირებას, პარაცეტამოლის შემცველობის დონე შესაძლოა იყოს დაბალი, ან არ ექვემდებარებოდეს გამოვლენას და, შესაბამისად, მკურნალობის განსაზღვის მიზნით გამოუსადეგარია. თუმცა, გამოსადეგია მკურნალობის მონიტორინგისთვის.
მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინება, რომ შრატში პარაცეტამოლის შემცველობა ვერ იქნება გამოყენებული პარაცეტამოლის ინტრავენური ზედოზირების სამართავად. პარაცეტამოლის ინტრავენური ზედოზირების სამართავად რეკომენდებულია სამედიცინო ტოქსიკოლოგის კონსულტაციის ჩატარება.
AST და ALT დონე
მათი დონის განისაზღვრა მიზანშეწონილია საწყის ეტაპზე და შემდგომ დინამიკაში პაციენტის მართვის პროცესში. ლაბორატორული შედეგების სხვადასხვაობა დამოკიდებულია მათი განსაზღვრის ვადაზე ზედოზირების დროსთან მიმართებაში.
პროთრომბინის დრო/INR, არტერიული pH, არტერიული ლაქტატის დონე და მეტაბოლური პანელი (სისხლის ბიოქიმიური ანალიზი) შრატში კრეატინინის განსაზღვრით
გამოსადეგია ღვიძლის უკმარისობის სიმძიმის მონიტორინგისთვის და ხელშემწყობია პაციენტების სტრატიფიკაციისთვის ღვიძლის ორთოტოპური ტრანსპლანტაციის ოპტიმალური სარგებლის მისაღებად.
სხვა გასათვალისწინებელი ტესტები
შრატში სალიცილატების შემცველობა: უნდა შემოწმდეს უგონო მდგომარეობაში მყოფ პაციენტებთან, ან თუ არსებობს ეჭვი სალიცილატების თანამოხმარებაზე.
შარდში მედიკამენტების სკრინინგი: შესაძლოა ჩაუტარდეს უგონო მდგომარეობაში მყოფ პაციენტებს სხვა ნივთიერებების მოხმარების განსაზღვრის მიზნით.
ამ მასალის გამოყენება ექვემდებარება ჩვენს განცხადებას